Haberin Devamı1889’da ABD’de Beaver Falls’te doğan Thomas Midgley Jr., genç yaşlarda faydalı uygulamalar geliştirmeye ilgi duymaya başladı. Daha lisedeyken, beyzbol toplarına kavisli bir yörünge kazandırmak için kaygan karaağaçların çiğnenmiş kabuklarını kullandı. Bu uygulama, daha sonra profesyonel oyuncular tarafından da benimsendi.Midgley, ilk önemli bilimsel çalışmasını ise 1916 yılında General Motors’da (GM) motor vuruntusu sorununu çözme göreviyle üstlendi. O dönemde araba endüstrisi aka bir gelişim içindeydi; Ford, Model T’yi geliştirirken, GM de Standard Oil ve DuPont ile işbirliği yaparak daha güçlü motorlar üretmeye çalışıyordu.BİNLERCE FARKLI BİLEŞEN DENEDİGM’de araştırma başkanı olan Charles Kettering’in yönetiminde çalışan Thomas Midgley Jr, benzine eklendiğinde vuruntuyu azaltan bir madde bulmak için binlerce farklı bileşeni denedi.Uzun araştırmalar sonucunda da Ethyl olarak pazarlanan ‘tetraetil kurşuna’ ulaştı. Kurşunlu benzin ilk olarak 1923’te satışa sunuldu ve ardından tüm dünyaya yayıldı.Haberin DevamıKurşunun insan sağlığı üzerindeki zararları zaten biliniyordu; ancak bu hal Ethyl’in ticari başarısını engelleyemedi. O sırada, tetraetil kurşun üreten laboratuvarlarda çalışan işçilerin hastalanması ve birçok kişinin kurşun zehirlenmesi yaşaması durumu gazetelerde yer almaya başladı.Bu olayların ardından Midgley, basın toplantısında kurşun zehirlenmesine karşı güvence vermeye çalıştı. Gazetecilerin karşısında acar bir gösteri yaparak kurşun katkı maddesini eline döktü ve ardından dumanını soludu. “Bunu her gün yapabilirim” diyerek de iddiasını ortaya koydu. Ancak bu eylemin ardından kısa süre içinde tıbbi yardıma ihtiyaç duydu. Kurşun zehirlenmesi, Midgley’in yaşamı boyunca daimi bir tehdit olarak kaldı. Vücuduna bu kadar kurşun girmesi, uzun vadeli etkileri beraberinde getirdi ve ciddi sıhhat sorunlarına yol açtı.New York Şehir Üniversitesi’nde tarih profesörü olan Gerald Markowitz ise o yıllarda yaşananları şu şekilde özetliyor;“Kurşunun toksin olarak bilinmesi nedeniyle alarmlar verildi. Ancak endüstrinin pozisyonu, arabaların egzozlarından çıkan kurşunun insanlara ziyan vereceğine dair hiçbir kanıt olmadığı yönündeydi. Tetraetil kurşun üreten laboratuvarlarda çalışan insanların hastalanmaya başlaması ise herkesi endişelendiriyordu. Bu insanlar kurşuna maruz kalmaları sonucunda kelimenin tam anlamıyla deliriyorlardı. Thomas Midgley’in ise basın toplantısında korkuları yatıştırmak amacıyla ellerine Ethyl döküp soluması tarihin en ilginç anlarından birisi. Adeta kendisini zehirledi…”BİR BAŞKA İCADI OZON TABAKASINDA DELİK AÇILMASINA NEDEN OLDUHaberin DevamıTetraetil kurşunundan birkaç yıl sonra, Midgley (yine Charles Kettering’in teşvikiyle) dikkatini, o dönemde hane aletlerinde ve klimalarda kullanılan, 1920’lerde bir dizi ölümcül kazaya yol açan amonyak gibi soğutucu gazlara toksik olmayan bir alternatif geliştirmeye yöneltti.Metanın bir türevi olan ve karbon, klor, flor atomlarından oluşan Freon’u ilk kloroflorokarbon (CFC) olarak buldu. 1930’da öbür bir kamu gösterisinde Midgley, gazı içine çekerek bir mumu söndürdü; bu hareket onun güvenliğini göstermek için tasarlanmıştı.Freon ve sonraki CFC’ler ticari başarı sağladı ve Amerika Birleşik Devletleri’nde klima kullanımının hızla artmasına sebep oldu. II. Dünya Savaşı’ndan sonra ise üreticiler CFC’leri böcek öldürücüler ve saç spreyi gibi birçok ürün için itici gaz olarak kullanmaya başladı.Haberin DevamıMidgley’nin ölümünden 30 yıl sonra, 1970’lerin ortalarında iki icadının verdiği ziyan kamuoyuna duyurulmadan önce CFC’ler Antarktika üzerindeki ozon tabakasında bir delik açtı; kontrol altına alınmadığı takdirde delik, dünyadaki tüm yaşamı tehdit edecek noktaya kadar genişledi.Devam eden sanayi baskısı sonucunda, kurşunlu benzin ABD’de 1996’ya kadar aşamalı olarak kaldırılmadı, daha sonra yavaş yavaş tüm dünyada yasaklandı. Ondan kurtulan son ülke olan Cezayir, 2021’e kadar kurşunlu benzin satmaya devam etti ve kurşun katkı maddeleri hâlâ havacılık yakıtında kullanılmaya devam ediyor.EN ÇOK ZARARI ÇOCUKLAR GÖRDÜ!Haberin Devamı2022 tarihli bir çalışma, mevcut ABD nüfusunun yarısının erken çocukluk döneminde tehlikeli kurşun seviyelerine maruz kaldığını tahmin etti; ancak dünyanın kolektif sağlığına verilen zararı ölçmek oldukça zor. 1987’de ise CFC’lerin 1989’dan 2010’a kadar aşamalı olarak kaldırılması için Montreal Protokolü imzalandı ve ardından yasaklandı. (CFC emisyonları son zamanlarda yine artıyor, bu da hala yasadışı olarak üretilebileceğine işaret ediyor) Ozon tabakasındaki delik iyileşiyor ve nadir görülen bir çevresel zaferle önümüzdeki yarım yüzyılda aka olasılıkla da iyileşecek.”En üzücü olanı da olumsuz etkilenen çocuk sayısını bilmiyoruz” diyen Gerald Markowitz, “Bir çocuğun vücudunda güvenli bir kurşun seviyesi yoktur. Yarım yüzyıl veya daha uzun süredir olumsuz etkilenen, egzoz gazlarının toprağa veya sokaklara karışması sonucu kurşun tozundan ötürü ömür şansları azalan on milyonlarca hatta sima milyonlarca çocuktan bahsediyoruz” ifadelerini kullandı.Haberin DevamıKurşun, UNICEF’e göre güvenli maruz kalma seviyesi olmayan son radde zehirli bir madde. Özellikle çocuklarda gelişimi bozarak zeka geriliğine sebep oluyor. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre de yılda tahmini 1 milyon şahıs kurşun zehirlenmesinden ölüyor. AKIL HOCASINDAN ÖVGÜLER: ‘DÜNYAYA BÜYÜK BİR MİRAS BIRAKTI’1947’de us hocası Charles Kettering tarafından yazılan Ulusal Bilimler Akademisi’nin biyografik hatıra kitabı Midgley’e övgüler yağdırarak, “Yoğun, muhtelif ve son radde yaratıcı bir yaşamdan dünyaya aka bir miras bıraktı” ifadesiyle sona erdi.Midgley, bu cin iki icat geliştirmiş olması bakımından benzersiz; ancak onu bir etraf düşmanı olarak görmek cazip gelse de, uzmanlar onun rolünün daha fazla makinedeki bir dişliye benzediğini belirtiyor. Örneğin Virginia’daki Radford Üniversitesi’nde iletişim profesörü olan Bill Kovarik, “Thomas Midgley sadece bir çalışandı. Bu şirket sponsorluğunda bir araştırmaydı. Midgley olmasaydı, öbür biri bu çözümleri bulurdu” ifadeleri kullandı.YAPTIĞI BAŞKA BİR İCAT SONU OLDU1940’ta felç geçirdikten sonra ciddi şekilde sakat kalan Midgley, öbür bir icat daha yaptı; ipler ve makaralar aracılığıyla onu yataktan kaldırıp tekerlekli sandalyeye otonom bir şekilde taşıyan bir makine. Ancak 2 Kasım 1944’te makineye dolanarak boğularak öldü. Uzun süre, bu hal onun kendi icadı yüzünden ölmesi olarak düşünüldü. Ancak Bill Kovarik, Midgley’in intihar ettiğini düşünüyor ve bu konuda kanıtlar olduğunu iddia ediyor.CNN’in ‘Once celebrated, lahza inventor’s breakthroughs are now viewed as disasters — and the world is still recovering’ başlıklı haberinden derlenmiştir.Fotoğraflar: Alamy
News
